07/09/2022

Draagvlak creëren en samen werk maken van de energietransitie

Het Urban Living Lab Breda is enerzijds een ‘urban’ lab, dat gaat over de stad en omgeving. Het is ook een ‘living’ lab, een experimenteerplek waar de mensen de dienst uitmaken. Hun vragen, zorgen en dromen vormen, met de onbetwiste maatschappelijke verduurzamingsagenda, het onderwerp van gesprek en de opgaven waaraan het lab werkt. Het Urban Living Lab Breda heeft onderdak gevonden in de Koepel, waar inwoners van Breda van harte welkom zijn om mee te werken aan ingebrachte vraagstukken. Het lab trekt er ook zelf actief op uit om vragen, noden, wensen en dromen van inwoners op te sporen. Daarnaast organiseert het de dialoog in de stad en laat het in allerlei communicatie-uitingen de stem van alle mensen en partijen klinken. We spraken Stefanie Vermeulen, kwartiermaker van Urban Living Lab Breda.

Wie is Stefanie Vermeulen?
Mijn naam is Stefanie Vermeulen en naast journalist ben ik kwartiermaker van het Urban Living Lab in Breda. Mijn neus ging altijd al uit naar vooruitgang, vandaar dat de energietransitie mijn aandacht heeft. Maar vooruitgang betekent voor mij ook samenwerken en verbinden. Als journalist zag ik dat er heel veel dingen niet goed gingen op dit gebied. Inmiddels zijn we in een nieuwe tijd beland, waarin je op gelijke voet moet samenwerken wil je een complex thema als de energietransitie laten landen. Die kun je niet door de strot van mensen duwen. Daarom heb ik me doorontwikkeld als iemand die partijen rondom complexe vraagstukken bij elkaar brengt. Mijn doel daarbij is mensen te laten samenwerken en elkaar te laten verstaan. Dit project voor Brabant Geeft Energie is daar een mooi voorbeeld van. De energietransitie is immers een van de grootste vraagstukken van deze tijd; we weten dat het moet plaatsvinden, maar hoe krijgen we de mensen erin mee? Dat ben ik gaan onderzoeken in Breda.

Hoe zou je Urban Living Lab Breda omschrijven?
Urban Living Lab is een partij in Breda die partijen bij elkaar brengt rondom complexe vraagstukken. Meestal gaat het om wat wij de vier O’s noemen: onderwijs, overheid, ondernemers en, zoals wij zeggen – onderop, de mensen. De mensen mogen nooit ontbreken, bij welk complex vraagstuk dan ook. Het zijn immers de mensen de het uiteindelijk moeten gaan doen. Ondernemers kunnen wel zonnepanelen aanbieden, maar als de mensen er niet in geloven dan blijf je zitten met je panelen. We moeten het samen doen; samen zijn we de transitie! Dit staat ook in alle rapporten en onderzoeken, o.a. van het Planbureau van de Leefomgeving en het Sociaal Cultureel Planbureau. Daarin lees je dat we de afgelopen twintig, dertig jaar een grote fout hebben gemaakt door dingen voor mensen te bedenken en te besluiten. Daardoor gingen de mensen vaak met de hakken in het zand. De grootste uitdaging is dan ook om het samen te gaan doen: en dat zijn de drie grote pijlers – onderwijs, overheid en ondernemers – niet gewend!

Wat is jouw persoonlijke motivatie om dit te doen?
Ik wil graag in een wereld leven, waarin we met z’n allen prettig kunnen samenleven. Zo’n wereld is schoon, veilig en gezond en biedt eenieder van ons een plek, waarin we tot ons recht komen. Persoonlijk heb ik er last van als mensen van alles voor mij beslissen. Zeker als het waarom erachter niet goed wordt uitgelegd. Ik word graag meegenomen in het verhaal. Zelf ben ik wel in staat om onderzoek te doen en kritische vragen te stellen, maar dat geldt niet voor iedereen. Dat zorgt voor boosheid en onbegrip. En dat zie je ook terug in het huidige politieke klimaat.

Wat is jullie grootste uitdaging?
Iedereen heeft z’n eigen belangen natuurlijk. De grootste uitdaging is om los te komen van je eigen belangen en te kijken naar het gedeelde belang. Heel simpel: ondernemers hebben belang bij het verkopen van hun product, zonnepanelen bijvoorbeeld. Maar is de ondernemer ook echt bezig met het behoud van de wereld? En zo ja, maakt hij daardoor dan ook andere keuzes? Je moet er met elkaar achter zien te komen wat het gedeelde belang is. Vaak vinden we elkaar in hetzelfde: we willen ons fijn voelen in een prettige en houdbare wereld voor ons allemaal.

Kun je een voorbeeld geven van een project?
De aanleg van het warmtenet in Breda is erg omstreden geraakt omdat er niet goed geluisterd werd naar de inwoners. De agenda van de gemeente was: de CO₂-uitstoot verlagen. Een warmtenet helpt daarbij, kun je grootschalig uitrollen en zorgt voor snel resultaat. Het leek een goed idee, maar de inwoners wilden het niet. Het zou dan ook beter zijn als je als stad met je inwoners gaat praten voordat je nieuwe plannen maakt om een opdracht in te vullen. Zodra mensen echt gaan samenwerken en vrijheid krijgen, komen ze veel sneller tot resultaat. Als iets opgedrongen wordt, haken ze snel af. Je moet mensen vertrouwen durven geven.

Wat is jullie plek in alle processen en trajecten die er lopen?
Als Urban Living Lab zijn wij altijd in de stad en hebben we sterke voeling met de uitdagingen, wensen, kansen, drempels en valkuilen. Rondom de energietransitie, maar ook rondom andere thema’s. Zo hebben we allerlei debatten georganiseerd, bijvoorbeeld over de biodiversiteit en natuurinclusief bouwen. De kennis en ervaring die we vanuit de bevolking opdoen, gebruiken we het liefst om aan te sluiten bij de opdrachten die er liggen vanuit de gemeente, het Rijk of Europa. Als je de stad als vertrekpunt neemt, loop je voorop! Wij doen dat, maar in de praktijk is het betrekken van de inwoners jammer genoeg vaak bijzaak. Ook hierin zitten we in een transitie.

Kun je dat concreet maken?
In Breda is de gemeente enige jaren geleden begonnen met de energietransitie, maar eigenlijk zonder doordacht plan of budget. Op enig moment stond in de krant dat de wijk Fellenoord – een volkswijk midden in Breda – van het gas af zou gaan en aangesloten zou worden op het warmtenet. Voor deze wijk kwam dat nieuws uit de lucht vallen en overheden worden in deze wijk toch al niet met open armen ontvangen. Dat juist deze mensen het nieuws uit de krant moesten vernemen, was natuurlijk niet zo slim. Er brak meteen een enorme rel uit, mede doordat het nieuws niet genuanceerd werd gebracht. Maar goed, het kwaad was toen al geschied. Ik heb me samen met een collega aangeboden om als onafhankelijke partij de wijk in te trekken om te gaan praten met de mensen en te ontdekken hoe en wat de mensen wel willen. Ontdekken dus wat er speelt en waarom er zo heftig werd gereageerd op de energietransitie.

Hoe ging dat in z’n werk?
We hebben er zo’n twee jaar voor uitgetrokken en ook studenten betrokken. In die tijd leerden we de inwoners beter kennen en ontdekten we dat zij zich heel bewust zijn van klimaatverandering en de noodzaak van de energietransitie. Tegelijk hadden zij te maken met andere problemen, zoals veiligheid, verloedering en armoede. Om het over de energietransitie te kunnen hebben, moet je eerst deze problemen bespreekbaar maken. Daarnaast waren er nog talloze praktische bezwaren. Om een wijk als deze, er zijn er overigens nog veel meer van in Nederland, warm te maken voor de energietransitie, hebben wij samen met de studenten van Avans Hogeschool een Stappenplan ontwikkeld. Hiermee kun je een complex vraagstuk als de energietransitie samen met de buurt laten stromen. Ondertussen zijn we met Urban Living Lab ook bezig met het ontwerpen en ontwikkelen van plekken in wijken waar bewoners zich structureel actief kunnen bemoeien met of inzetten voor duurzame transities.

Tot slot, waar staan jullie over een jaar?
Goede vraag, ik ben zelf ook benieuwd naar het antwoord. In de zeven jaar dat ik werkzaam ben in de stad Breda zie ik zeker dat er een verschuiving heeft plaatsgevonden. Maar of ik dat over één jaar weer kan vaststellen, dat durf ik nu nog niet met zekerheid te zeggen.